Nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí là dạng bài quen thuộc trong môn Ngữ văn, đòi hỏi thí sinh phải có khả năng lập luận sắc bén và tư duy sâu sắc. Dù vấn đề được đưa ra là tích cực như lòng dũng cảm, tình yêu thương, tình mẫu tử, hay tiêu cực như sự vô cảm, dối trá, vụ lợi, thì việc nắm vững phương pháp vẫn là chìa khóa để đạt điểm cao. Theo chia sẻ từ cô Đỗ Khánh Phượng, Giáo viên môn Ngữ văn tại Hệ thống Giáo dục HOCMAI, học sinh có thể áp dụng quy trình 5 bước sau đây để triển khai bài viết một cách hiệu quả và thuyết phục.
Bước 1: Giải Thích Vấn Đề (“Là Gì?”)
Đây là bước nền tảng, giúp người viết xác định rõ bản chất của vấn đề. Bạn cần tìm và giải thích ý nghĩa của các từ khóa quan trọng trong đề bài. Sau đó, đặt chúng vào ngữ cảnh cụ thể của cả câu nói để làm rõ ý nghĩa biểu hiện. Từ đó, hãy khái quát ý nghĩa chung của tư tưởng đạo lí được đề cập, đồng thời chỉ ra quan điểm mà tác giả muốn truyền tải thông qua câu nói.
Bước 2: Phân Tích Sâu (“Tại Sao?”)
Ở bước này, hãy tập trung trả lời câu hỏi “Tại sao vấn đề này lại đúng/không đúng hoặc không phù hợp?”. Đây là lúc bạn cần vận dụng khả năng lập luận để chứng minh tính đúng đắn hoặc sự bất hợp lí của vấn đề. Đặc biệt, việc đưa ra các dẫn chứng thực tiễn, cụ thể sẽ giúp bài viết có chiều sâu, tăng tính thuyết phục đối với người đọc và người chấm thi. Các ví dụ minh họa sinh động từ đời sống, lịch sử, văn học sẽ làm lập luận của bạn thêm vững chắc.
Bước 3: Phản Biện/Bác Bỏ (“Nếu Không Như Vậy Thì Thế Nào?”)
Đây là một thao tác khó nhưng cực kỳ quan trọng, thể hiện bản lĩnh và tư duy phản biện của người viết, góp phần quyết định điểm số của bài thi. Bạn hãy lật ngược vấn đề vừa bàn luận. Nếu vấn đề đang được phân tích là đúng, hãy chỉ ra mặt trái, những biểu hiện lệch lạc hoặc thái quá của nó. Ngược lại, nếu vấn đề là sai, hãy đưa ra quan điểm đúng, khẳng định và bảo vệ cái đúng, đồng thời phủ định cái sai một cách logic và thuyết phục. Việc này giúp bài viết có cái nhìn đa chiều, sâu sắc hơn.
Bước 4: Bình Luận và Đánh Giá (“Có Giá Trị Gì, Tác Động Ra Sao?”)
Sau khi phân tích và phản biện, bước tiếp theo là bình luận và đánh giá giá trị của vấn đề. Hãy xem xét vấn đề đó đúng hay sai, còn phù hợp với bối cảnh xã hội hiện nay hay không. Tiếp đó, phân tích tác động của nó đối với cá nhân người viết (những suy nghĩ, cảm nhận của bạn) và ảnh hưởng của nó đối với xã hội nói chung. Đánh giá cần dựa trên lập trường khách quan, có sự nhìn nhận đa chiều về vai trò và ý nghĩa của tư tưởng đạo lí trong đời sống.
Bước 5: Bài Học Nhận Thức và Hành Động (Hướng Tới Sự Tích Cực)
Phần kết của bài nghị luận cần rút ra bài học. Đầu tiên là bài học cho chính bản thân người viết: bạn nhận thức được điều gì, đã áp dụng được chưa, và nếu chưa thì cần làm gì để đạt được. Tiếp theo, hãy mở rộng ra bài học nhận thức cho gia đình, những người xung quanh và toàn xã hội. Kêu gọi, thuyết phục mọi người cùng nhau áp dụng và hành động theo những giá trị tích cực mà vấn đề tư tưởng đạo lí đã đề cập, nhằm xây dựng một cộng đồng tốt đẹp hơn.
Cô Khánh Phượng cũng nhấn mạnh rằng việc tuân thủ các bước trên, cùng với sự thẳng thắn trong nhìn nhận vấn đề và việc đưa ra dẫn chứng thực tế, sẽ giúp bài viết đạt chất lượng cao. Việc kết hợp thêm các câu châm ngôn, tục ngữ, ca dao còn giúp thể hiện kinh nghiệm sống phong phú và sự hiểu biết sâu rộng cả trong quá khứ lẫn hiện tại, từ đó giúp bài viết của các em được đánh giá cao và đạt điểm tối đa.