Trong cấu trúc của một bài văn nghị luận xã hội, phần Thân Bài Nghị Luận Xã Hội đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Đây là nơi bạn triển khai sâu sắc các luận điểm, chứng minh nhận định của mình và thuyết phục người đọc về vấn đề đang bàn luận. Một thân bài chặt chẽ, logic và giàu sức thuyết phục sẽ giúp bài văn của bạn đạt điểm cao và để lại ấn tượng sâu sắc. Vậy làm thế nào để xây dựng một thân bài hiệu quả? Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn từng bước chi tiết.
Thân bài Nghị luận xã hội là gì?
Thân bài là phần trung tâm của bài văn nghị luận. Sau khi đã giới thiệu vấn đề ở phần mở bài, nhiệm vụ của thân bài là làm rõ, phân tích, đánh giá và bàn bạc về vấn đề đó dưới nhiều góc độ khác nhau. Đây là phần chiếm dung lượng lớn nhất và thể hiện rõ nhất năng lực tư duy, lập luận cũng như vốn kiến thức xã hội của người viết.
Để viết tốt thân bài, bạn cần bám sát vào các luận điểm đã xác định và triển khai chúng một cách có hệ thống, mạch lạc. Dù vấn đề nghị luận là một hiện tượng đời sống hay một tư tưởng, đạo lý, cấu trúc của thân bài thường bao gồm các bước cơ bản như giải thích, phân tích, nêu nguyên nhân, hậu quả, mở rộng bàn luận và rút ra bài học.
Cấu trúc và các bước triển khai Thân bài Nghị luận xã hội hiệu quả
Một thân bài nghị luận xã hội thường được xây dựng dựa trên một dàn ý logic, khoa học. Các bước sau đây sẽ giúp bạn triển khai phần thân bài một cách đầy đủ và sâu sắc:
1. Giải thích vấn đề nghị luận
Trước khi đi sâu phân tích, bạn cần đảm bảo người đọc hiểu rõ vấn đề bạn đang đề cập là gì. Hãy giải thích ngắn gọn, súc tích các khái niệm, thuật ngữ chính hoặc làm rõ bản chất của hiện tượng, tư tưởng được nêu trong đề bài.
Ví dụ, nếu đề bài yêu cầu nghị luận về “bạo lực học đường” (một vấn đề được đề cập trong nhiều bài mẫu), bạn cần giải thích rõ bạo lực học đường là gì? Đó là những hành vi thô bạo, dùng vũ lực hoặc lời nói gây tổn thương thân thể, tinh thần, danh dự của bạn bè hoặc thậm chí là giữa thầy cô và học sinh. Việc giải thích giúp định hình phạm vi bàn luận và tránh đi lạc đề.
2. Phân tích thực trạng, biểu hiện
Sau khi giải thích, hãy trình bày những biểu hiện cụ thể của vấn đề trong đời sống. Vấn đề đó đang diễn ra như thế nào? Ở đâu? Đối tượng nào thường liên quan? Mức độ ra sao? Càng đưa ra những biểu hiện thực tế, bài viết của bạn càng trở nên sinh động và đáng tin cậy.
Khi bàn về bạo lực học đường, bạn có thể nêu các thực trạng đáng báo động như việc gia tăng các vụ xô xát, đánh đấm giữa học sinh; hình thức ngày càng phức tạp (dùng hung khí, bêu rếu, đe dọa, tung clip lên mạng xã hội); thậm chí có vụ việc dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Hoặc khi nói về biến đổi khí hậu, thực trạng được nêu có thể là sa mạc hóa, mực nước biển dâng, sự xuất hiện ngày càng nhiều thiên tai như lũ lụt, sạt lở đất, cháy rừng, hạn hán (như mẫu 19 đã phân tích).
Alt: Icon hình ảnh một tờ giấy có tiêu đề và dấu tích, biểu tượng cho đề thi hoặc tài liệu học tập.
3. Nêu nguyên nhân
Mọi vấn đề xã hội đều có nguyên nhân sâu xa của nó. Phân tích nguyên nhân giúp người đọc hiểu rõ hơn về nguồn gốc và bản chất của vấn đề. Hãy xem xét các nguyên nhân từ nhiều phía:
- Nguyên nhân chủ quan: Xuất phát từ bản thân con người (nhận thức, tính cách, lối sống…).
- Nguyên nhân khách quan: Tác động từ môi trường xung quanh (gia đình, nhà trường, xã hội, internet, kinh tế…).
Quay lại ví dụ bạo lực học đường, nguyên nhân có thể là sự thiếu giáo dục từ gia đình (bố mẹ bỏ bê, vô trách nhiệm hoặc quá chiều chuộng), sự lỏng lẻo trong kỷ luật nhà trường, hoặc chính từ ý thức chủ quan của học sinh (cái tôi lớn, thích thể hiện, thiếu kỹ năng sống, bị bạn bè lôi kéo). Đối với vấn nạn chảy máu chất xám (mẫu 16), nguyên nhân có cả yếu tố chủ quan (mong muốn môi trường sống tốt hơn, đãi ngộ cao hơn) và khách quan (cơ sở vật chất trong nước chưa đáp ứng, chế độ đãi ngộ chưa xứng đáng).
Khi bàn luận về nguyên nhân của một vấn đề, có thể liên hệ đến môi trường học tập và định hướng tương lai của các bạn trẻ. Liệu những áp lực trong việc chọn trường, chọn ngành, ví dụ như chọn khối tự nhiên gồm những ngành nào hay kinh doanh thương mại học trường nào, có góp phần tạo nên những căng thẳng tâm lý dẫn đến các vấn đề tiêu cực trong học đường? Hay việc các bạn tự hỏi học khối d làm nghề gì có phản ánh sự băn khoăn, thiếu định hướng, mà đôi khi, sự băn khoăn ấy nếu không được giải quyết tốt có thể dẫn đến những lựa chọn hoặc hành vi sai lầm do thiếu ý chí phấn đấu?
4. Phân tích hậu quả, tác hại
Phần này tập trung vào những ảnh hưởng tiêu cực mà vấn đề gây ra. Hậu quả có thể tác động đến cá nhân, gia đình, xã hội, kinh tế, môi trường… Hãy trình bày một cách thuyết phục để thấy rõ tính nghiêm trọng của vấn đề.
Hậu quả của bạo lực học đường là tổn thương cả thể xác và tinh thần, ảnh hưởng danh dự, nhân phẩm nạn nhân. Tệ nạn xã hội nói chung (mẫu 4) gây tan vỡ gia đình, rối loạn trật tự, thậm chí lây lan dịch bệnh nguy hiểm. Lối sống ăn bám (mẫu 13) khiến cá nhân trì trệ, yếu đuối, trở thành gánh nặng. Đại dịch (mẫu 17) không chỉ ảnh hưởng sức khỏe, tính mạng mà còn làm đình trệ kinh tế, gây bất ổn tâm lý, gia tăng bạo lực gia đình.
Việc nhìn nhận hậu quả giúp củng cố luận điểm về sự cần thiết phải giải quyết vấn đề. Nó cũng có thể liên quan đến áp lực học tập và kết quả sau này. Chẳng hạn, nếu một vấn đề xã hội nào đó ảnh hưởng đến việc học, nó có thể tác động trực tiếp đến xếp loại tốt nghiệp đại học thang điểm 4 của bạn sau này.
5. Bàn luận mở rộng, đánh giá
Phần này cho phép bạn thể hiện tư duy phản biện và cái nhìn sâu sắc hơn. Bạn có thể:
- Bàn về mặt trái của vấn đề (nếu vấn đề ban đầu là tích cực).
- Phê phán những biểu hiện lệch lạc, sai lầm liên quan đến vấn đề.
- Khen ngợi những tấm gương, hành động tích cực đối lập với vấn đề đang nghị luận.
- Liên hệ vấn đề ở phạm vi cá nhân, cộng đồng, quốc gia, toàn cầu.
- Phân biệt vấn đề với những khái niệm dễ gây nhầm lẫn (ví dụ: tự trọng khác tự ái, can đảm khác liều lĩnh).
Nhiều bài mẫu trong nguồn gốc đã thực hiện rất tốt phần này. Mẫu 1, 2, 3 phê phán những người khỏe mạnh nhưng không cố gắng, sống hoài phí, hoặc sa ngã vào tệ nạn, đối lập với những tấm gương vượt lên số phận như thầy Nguyễn Ngọc Ký. Mẫu 7 phân biệt tự trọng chân chính với tự ái, tự cao. Mẫu 8 phân biệt can đảm với liều lĩnh. Mẫu 15 phê phán hiện tượng “Khá Bảnh” và xu hướng chạy theo scandal của một bộ phận giới trẻ, đồng thời đặt ra vấn đề về ảnh hưởng của những hình tượng xấu trên mạng xã hội đến lứa tuổi học sinh, thanh thiếu niên. Mẫu 18 bàn về tình yêu tuổi học trò – một hiện tượng phổ biến ở lứa tuổi cấp 3 có những khối nào cũng có thể gặp phải – và đưa ra cái nhìn cân bằng, vừa trân trọng những rung động đẹp đẽ, vừa phê phán sự sa đà, quá lố làm ảnh hưởng việc học.
Alt: Icon hình ảnh một tập tài liệu với mũi tên chỉ ra, biểu tượng cho bài giảng hoặc tài liệu tham khảo.
6. Đề xuất giải pháp, bài học nhận thức và hành động
Kết thúc phần thân bài (hoặc đôi khi là một phần chuyển tiếp sang kết bài), bạn cần đưa ra những phương hướng giải quyết vấn đề hoặc rút ra bài học sâu sắc cho bản thân và mọi người. Giải pháp có thể là từ phía cá nhân (thay đổi nhận thức, rèn luyện bản thân), gia đình, nhà trường, xã hội, nhà nước.
Các mẫu bài đã đưa ra nhiều giải pháp và bài học khác nhau: Cần rèn luyện ý chí, nghị lực để vươn lên trong cuộc sống (mẫu 1, 2, 3). Cần tránh xa tệ nạn xã hội (mẫu 4). Cần thiết lập kỷ cương trường học, gia đình và xã hội phối hợp để ngăn chặn bạo lực học đường (mẫu 5). Cần rèn luyện lòng tự trọng, khiêm nhường (mẫu 6, 7). Cần có lòng can đảm, nghĩa hiệp (mẫu 8). Cần sống biết ơn, trân trọng những gì đang có và đóng góp cho xã hội (mẫu 9, 12). Cần sống trung thực, xây dựng niềm tin (mẫu 10). Cần nâng cao ý thức tham gia giao thông, nhà nước cải thiện hạ tầng (mẫu 11). Cần chủ động trong cuộc sống, không ăn bám, tạo ra giá trị cho bản thân và xã hội (mẫu 13). Cần sống tử tế, yêu thương, sẻ chia (mẫu 14). Cần cẩn trọng khi sử dụng mạng xã hội, ngăn chặn hình tượng xấu (mẫu 15). Cần nhận thức trách nhiệm cống hiến cho đất nước, nhà nước có chính sách thu hút nhân tài (mẫu 16). Cần nâng cao nhận thức, tuân thủ quy định phòng dịch, xây dựng thói quen lành mạnh (mẫu 17). Cần biến tình yêu tuổi học trò thành động lực phấn đấu (mẫu 18). Cần nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, chung tay giảm thiểu biến đổi khí hậu (mẫu 19).
Những bài học này thường liên quan đến việc định hình lối sống, thái độ của các bạn trẻ khi đứng trước những lựa chọn nghề nghiệp như việc chọn khối tự nhiên hay khối d, hay ngành kinh doanh thương mại. Việc rèn luyện ý chí, lòng tự trọng, sự can đảm, hay lòng yêu nước đều là những hành trang quan trọng trên con đường học vấn và sự nghiệp sau này.
Alt: Icon hình ảnh một tập tài liệu với ký hiệu bài tập hoặc vấn đề, biểu tượng cho các dạng bài tập hoặc chủ đề thảo luận.
Lưu ý quan trọng khi viết Thân bài Nghị luận xã hội
- Luận điểm rõ ràng: Mỗi đoạn trong thân bài nên tập trung làm sáng tỏ một luận điểm cụ thể. Các luận điểm cần được sắp xếp theo trình tự logic, cái này làm nền cho cái kia.
- Dẫn chứng tiêu biểu: Sử dụng dẫn chứng (từ thực tế đời sống, lịch sử, văn học…) để minh họa và tăng sức thuyết phục cho luận điểm. Các tấm gương như thầy Nguyễn Ngọc Ký, các hiện tượng xã hội, hay các vấn đề toàn cầu được nêu trong bài gốc là những ví dụ điển hình về dẫn chứng.
- Phân tích sâu sắc: Không chỉ liệt kê dẫn chứng, quan trọng là phải phân tích ý nghĩa của dẫn chứng đó, liên hệ nó với luận điểm đang bàn luận.
- Lập luận chặt chẽ: Sử dụng các từ ngữ, câu nối phù hợp để liên kết các ý, các đoạn, tạo nên sự mạch lạc cho bài viết.
- Không sa đà, lan man: Dù có nhiều ý để nói, hãy luôn bám sát vấn đề nghị luận và giới hạn phạm vi trong khuôn khổ bài viết. Tránh đi quá sâu vào chi tiết vụn vặt hoặc lạc sang vấn đề khác.
- Ngôn ngữ: Sử dụng từ ngữ chính xác, trang trọng nhưng gần gũi, phù hợp với văn phong nghị luận. Tránh dùng từ lóng, tiếng địa phương (trừ trường hợp trích dẫn).
Việc viết một thân bài nghị luận xã hội không chỉ là kỹ năng làm bài mà còn là cơ hội để bạn thể hiện suy nghĩ, quan điểm của bản thân về các vấn đề trong cuộc sống. Bằng cách tuân thủ cấu trúc cơ bản và rèn luyện kỹ năng phân tích, lập luận, bạn hoàn toàn có thể chinh phục phần thân bài và viết nên những bài văn nghị luận sâu sắc, thuyết phục. Hãy bắt đầu luyện tập ngay từ hôm nay!