Nhiều bạn học sinh và bậc phụ huynh khi bước vào giai đoạn chuyển cấp thường thắc mắc về các bậc học trong hệ thống giáo dục quốc dân. Câu hỏi phổ biến nhất có lẽ là Trung Học Phổ Thông Là Cấp Mấy và cấp học này có ý nghĩa như thế nào? Đây là giai đoạn cuối cùng của bậc phổ thông, đóng vai trò quan trọng trong việc định hình tương lai học vấn và nghề nghiệp của các em. Bài viết này sẽ cùng bạn làm rõ vị trí của cấp THPT, chương trình học mới theo định hướng 2018 và những lựa chọn trường học đa dạng hiện nay.
Trung học phổ thông (THPT) tương ứng với cấp độ nào trong hệ thống giáo dục Việt Nam?
Theo quy định của Luật Giáo dục Việt Nam, bậc giáo dục phổ thông bao gồm ba cấp chính: Tiểu học, Trung học cơ sở (THCS) và Trung học phổ thông (THPT). Như vậy, trung học phổ thông chính là cấp 3 – giai đoạn kế tiếp sau khi hoàn thành bậc THCS.
Thời gian đào tạo cho cấp THPT thường kéo dài 3 năm, tương ứng với các lớp học từ lớp 10 đến lớp 12.
Để được theo học tại trường THPT, học sinh cần đáp ứng một số điều kiện cơ bản. Yếu tố tiên quyết là phải tốt nghiệp chương trình THCS và có bằng tốt nghiệp tương ứng. Về độ tuổi, học sinh thường nằm trong khoảng từ 15 đến 18 tuổi tính vào năm nhập học (tính từ năm tốt nghiệp THCS). Quy trình tuyển sinh có thể khác nhau tùy loại hình trường, phổ biến nhất là dựa vào kết quả kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 (áp dụng chủ yếu cho trường công lập) hoặc kết hợp xét tuyển học bạ, phỏng vấn, kiểm tra năng lực (thường áp dụng cho trường tư thục, quốc tế).
Để hoàn thành chương trình và tốt nghiệp THPT, học sinh cần tích lũy đủ kiến thức theo yêu cầu, có điểm trung bình cả năm lớp 12 đạt từ 5.0 trở lên, xếp loại hạnh kiểm từ trung bình khá trở lên, và quan trọng nhất là phải tham gia cùng đỗ kỳ thi tốt nghiệp THPT Quốc gia để lấy bằng. Việc lựa chọn học tiếp lên các cấp cao hơn như đại học văn hiến là trường công hay tư hay các trường nghề sẽ phụ thuộc vào kết quả này và định hướng của mỗi cá nhân.
Chương trình đào tạo cấp THPT theo định hướng mới (Chương trình GDPT 2018)
Kể từ năm học 2023-2024, chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã chính thức được áp dụng cho cấp THPT, mang đến nhiều sự thay đổi về cấu trúc và cách tiếp cận môn học.
Cấu trúc chương trình học ở cấp THPT gồm các môn học bắt buộc và các môn học lựa chọn/tự chọn.
Các môn học bắt buộc bao gồm: Ngữ văn, Toán, Ngoại ngữ 1, Giáo dục thể chất, và Giáo dục quốc phòng và an ninh.
Đối với nhóm môn học lựa chọn, học sinh sẽ có cơ hội định hướng sâu hơn theo sở thích và năng lực của bản thân. Các môn này được chia thành các nhóm chính như Khoa học xã hội (Lịch sử, Địa lý, Giáo dục kinh tế và pháp luật), Khoa học tự nhiên (Vật lý, Hóa học, Sinh học), và nhóm Công nghệ và Nghệ thuật (Công nghệ, Tin học, Nghệ thuật). Học sinh cần chọn ít nhất 5 môn từ các nhóm này để đảm bảo sự toàn diện trong chương trình học của mình.
Sự linh hoạt trong việc lựa chọn môn học giúp học sinh có thể xây dựng lộ trình học tập phù hợp với định hướng nghề nghiệp tương lai, chuẩn bị tốt cho các khối a2 gồm những môn nào hay d90 gồm những môn nào khi xét tuyển đại học.
Ngoài ra, chương trình còn có các môn học tự chọn (Tiếng dân tộc thiểu số, Ngoại ngữ 2) và các hoạt động giáo dục bắt buộc như Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cùng Nội dung giáo dục của địa phương.
Bộ sách giáo khoa dành cho học sinh lớp 10 theo Chương trình GDPT 2018
Các mô hình trường THPT phổ biến tại Việt Nam
Nhằm đáp ứng nhu cầu học tập đa dạng và định hướng phát triển khác nhau của học sinh, hệ thống các trường THPT tại Việt Nam hiện nay rất phong phú. Dưới đây là phân tích về 5 mô hình phổ biến nhất:
Trường THPT công lập không chuyên
Đây là loại hình trường phổ biến nhất, được quản lý bởi Sở Giáo dục và Đào tạo. Đặc điểm nổi bật là mức học phí thấp do nhận được sự hỗ trợ lớn từ ngân sách nhà nước. Chương trình học tuân thủ chuẩn của Bộ GD&ĐT, tập trung vào kiến thức nền tảng.
Chất lượng giáo dục tại các trường công lập không chuyên có thể khác nhau tùy thuộc vào địa phương và uy tín của từng trường về cơ sở vật chất và đội ngũ giáo viên.
Phương thức tuyển sinh chủ yếu dựa vào điểm của kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 do Sở GD&ĐT tổ chức, cạnh tranh cao tùy thuộc vào chỉ tiêu và mức điểm chuẩn hàng năm.
Trường THPT dân lập, tư thục
Được đầu tư và quản lý bởi các cá nhân hoặc tổ chức tư nhân. Mức học phí thường cao hơn đáng kể so với trường công lập, dao động rộng tùy thuộc vào quy mô, cơ sở vật chất và chương trình học của trường, có thể từ vài triệu đến vài chục triệu mỗi tháng.
Chương trình học thường linh hoạt hơn, có thể kết hợp chương trình chuẩn của Bộ với các phương pháp giảng dạy tiên tiến, hoặc tích hợp chương trình quốc tế.
Các trường tư thục thường chú trọng phát triển kỹ năng mềm và kiến thức học thuật toàn diện. Tuy nhiên, chất lượng giữa các trường cũng không đồng đều và cần được phụ huynh, học sinh tìm hiểu kỹ lưỡng trước khi quyết định.
Tuyển sinh có thể dựa vào điểm thi lớp 10, hoặc kết hợp xét học bạ, bài kiểm tra năng lực và phỏng vấn đầu vào để đánh giá toàn diện hơn về học sinh.
Trường tư thục do cá nhân hoặc tổ chức tư nhân đầu tư và quản lý
Trường THPT chuyên, năng khiếu
Phù hợp với học sinh có năng lực vượt trội ở một hoặc một vài môn học, có định hướng rõ ràng cho các kỳ thi học sinh giỏi hay thi đại học khối chuyên. Các trường này cũng do Sở GD&ĐT quản lý nhưng có cơ chế tuyển sinh và đào tạo riêng biệt, thường tuyển chọn những học sinh xuất sắc nhất.
Học phí thường ở mức trung bình, nhỉnh hơn so với trường công lập không chuyên.
Chương trình kết hợp chương trình chuẩn với chương trình nâng cao chuyên sâu cho môn chuyên, giúp học sinh phát huy tối đa năng lực nổi trội của mình. Đội ngũ giáo viên thường là những người giỏi, giàu kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi cấp quốc gia, quốc tế.
Học sinh tại đây có nhiều cơ hội tham gia các cuộc thi cấp quốc gia, quốc tế và có lợi thế khi xét tuyển đại học vào các ngành, trường top đầu.
Phương thức tuyển sinh là thi tuyển với môn chuyên hệ số cao, yêu cầu học sinh phải có sự chuẩn bị và ôn tập chuyên sâu.
Trường quốc tế
Dành cho học sinh có điều kiện tài chính tốt và định hướng du học hoặc theo học các chương trình đại học quốc tế tại Việt Nam. Trường thường thuộc hệ thống giáo dục nước ngoài hoặc liên kết chặt chẽ, giảng dạy chủ yếu bằng tiếng Anh.
Học phí rất cao, có thể lên tới hàng trăm triệu đồng mỗi năm, là một khoản đầu tư lớn cho tương lai của con.
Chương trình học hoàn toàn hoặc chủ yếu theo chuẩn quốc tế (Cambridge, IB, AP) hoặc song ngữ, được công nhận trên toàn cầu.
Chú trọng phát triển tư duy phản biện, kỹ năng giao tiếp, làm việc nhóm và khả năng ngoại ngữ vượt trội. Môi trường học tập thường cởi mở, khuyến khích sự sáng tạo và tự chủ của học sinh.
Tuyển sinh thường bao gồm xét học bạ quốc tế, phỏng vấn tiếng Anh, và kiểm tra năng lực đầu vào để đánh giá sự phù hợp của học sinh với chương trình.
Học sinh trường quốc tế thường có định hướng du học hoặc học đại học quốc tế
Trường liên cấp
Là mô hình trường cung cấp lộ trình học tập liên tục từ cấp Tiểu học, THCS đến THPT trong cùng một hệ thống. Giúp học sinh ổn định môi trường học tập, không phải chuyển trường giữa các cấp và dễ dàng chuyển tiếp, làm quen với phương pháp dạy và học xuyên suốt.
Thường thuộc sở hữu của các doanh nghiệp giáo dục hoặc tổ chức tư nhân. Mức học phí dao động từ trung bình đến cao, tùy thuộc vào chất lượng và chương trình đào tạo của trường.
Chương trình học thường được xây dựng có tính liên kết, nhiều trường áp dụng các phương pháp giáo dục hiện đại hoặc tích hợp chương trình quốc tế để mang lại trải nghiệm học tập tốt nhất cho học sinh.
Tuyển sinh thường dựa vào xét học bạ, điểm thi vào 10 (nếu có yêu cầu) và kiểm tra năng lực đầu vào để đánh giá toàn diện tiềm năng của học sinh.
Phenikaa School tại Hà Nội là một ví dụ điển hình về trường liên cấp tư thục chất lượng cao, nằm trong hệ sinh thái giáo dục tiên tiến, chú trọng STEM và kỹ năng thế kỷ 21, cung cấp lộ trình học tập liên tục từ tiểu học đến THPT.
Trường liên cấp Phenikaa School tại Hà Nội
Kết luận
Như vậy, trung học phổ thông là cấp 3 – giai đoạn cuối cùng và mang tính quyết định cho tương lai học vấn của học sinh tại Việt Nam. Với những thay đổi trong chương trình giáo dục theo định hướng 2018 và sự đa dạng của các mô hình trường học, việc tìm hiểu kỹ lưỡng thông tin và lựa chọn môi trường phù hợp với năng lực, sở thích và điều kiện của gia đình là vô cùng quan trọng. Một sự chuẩn bị tốt cho cấp THPT sẽ tạo nền tảng vững chắc cho các em bước vào cánh cửa đại học hoặc con đường nghề nghiệp sau này.