Contents
Trong kho tàng tiếng Việt phong phú, các biện pháp tu từ đóng vai trò quan trọng giúp lời nói, câu văn trở nên sinh động, giàu hình ảnh và cảm xúc hơn. Một trong những biện pháp quen thuộc và hiệu quả nhất là biện pháp tu từ điệp ngữ. Vậy điệp ngữ là gì, nó có tác dụng như thế nào và có những dạng phổ biến nào? Bài viết này sẽ cùng bạn tìm hiểu sâu hơn về biện pháp tu từ đặc sắc này.
Điệp Ngữ Là Gì? Định Nghĩa Chi Tiết
Điệp ngữ (hay còn gọi là điệp từ) là một biện pháp tu từ được sử dụng rộng rãi trong văn học và giao tiếp. Về bản chất, điệp ngữ là việc lặp đi lặp lại có chủ đích một từ, một cụm từ, hoặc thậm chí cả một câu trong văn bản hoặc lời nói. Mục đích của việc lặp lại này không phải là sự thừa thãi, mà nhằm nhấn mạnh một ý tưởng, biểu đạt cảm xúc mạnh mẽ, hoặc tạo nhịp điệu, âm hưởng cho câu văn, đoạn thơ.
Việc sử dụng điệp ngữ giúp người đọc hoặc người nghe tập trung vào yếu tố được lặp lại, từ đó hiểu sâu sắc hơn về nội dung và cảm xúc mà tác giả muốn truyền tải. Đây là một công cụ hiệu quả để làm nổi bật thông điệp và tạo ấn tượng khó quên.
Ví Dụ Minh Họa Điệp Ngữ
Để hiểu rõ hơn về cách điệp ngữ hoạt động, chúng ta hãy cùng xem xét một vài ví dụ kinh điển trong văn học Việt Nam:
Ví dụ 1:
“Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng,
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.” (Viễn Phương, Viếng lăng Bác)
Trong câu thơ này, từ “mặt trời” được lặp lại. Lần lặp đầu tiên chỉ hình ảnh mặt trời tự nhiên trên bầu trời, còn lần lặp sau dùng để ví Bác Hồ. Việc lặp lại này không chỉ là sự trùng lặp từ ngữ, mà còn là cách nhà thơ nhấn mạnh sự vĩ đại, ấm áp và bất diệt của Bác, giống như mặt trời là nguồn sáng vĩnh cửu của vũ trụ.
Ví dụ 2:
“Mẹ ơi, con đã về đây, mẹ ơi!” (Nguyễn Khoa Điềm, Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ)
Cụm từ “mẹ ơi” được lặp lại ở đầu và cuối câu thơ. Kiểu lặp này thể hiện trực tiếp và sâu sắc tình cảm tha thiết, sự xúc động mạnh mẽ và nỗi nhớ da diết của người con (là nhân vật Tà Ôi, người mẹ đang địu con) đối với mẹ của mình. Sự lặp lại như một lời gọi, một tiếng lòng thổn thức.
Tác Dụng Của Biện Pháp Tu Từ Điệp Ngữ
Điệp ngữ không chỉ là sự lặp lại đơn thuần mà mang nhiều tác dụng biểu đạt quan trọng:
- Nhấn mạnh ý: Đây là tác dụng cơ bản nhất của điệp ngữ. Bằng cách lặp lại một từ, cụm từ hay câu, tác giả muốn thu hút sự chú ý của người đọc/nghe vào yếu tố đó, làm cho ý nghĩa hoặc thông điệp liên quan trở nên nổi bật, sâu sắc và dễ ghi nhớ hơn.
- Tạo nhịp điệu, âm hưởng: Sự lặp lại có quy luật tạo nên tính nhạc điệu cho câu văn, đoạn thơ. Điều này giúp tác phẩm trở nên uyển chuyển, nhịp nhàng, dễ đọc, dễ thuộc và tăng thêm sức truyền cảm.
- Tăng tính biểu cảm: Điệp ngữ là công cụ mạnh mẽ để bộc lộ cảm xúc. Tùy thuộc vào ngữ cảnh và từ ngữ được lặp lại, điệp ngữ có thể diễn tả nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau như vui sướng, buồn bã, căm giận, khắc khoải, tha thiết, …
- Liên kết câu, đoạn: Đặc biệt trong một số dạng điệp ngữ như điệp vòng, việc lặp lại còn giúp kết nối các câu thơ, câu văn lại với nhau một cách chặt chẽ, tạo sự liền mạch trong dòng cảm xúc hoặc diễn đạt. Tác dụng này có thể được tăng cường khi kết hợp với các biện pháp khác.
Việc lặp lại từ ngữ có chủ đích không chỉ tạo nhịp điệu mà còn có thể kết hợp với các biện pháp khác như tác dụng biện pháp liệt kê để tăng cường hiệu quả biểu đạt, làm cho nội dung trở nên phong phú và ấn tượng hơn.
Phân Loại Các Dạng Điệp Ngữ Phổ Biến
Dựa vào vị trí và cách thức lặp lại, điệp ngữ thường được chia thành các dạng chính sau:
Điệp Ngữ Cách Quãng
Điệp ngữ cách quãng là dạng lặp lại các từ, cụm từ không liền kề nhau mà có sự ngắt quãng bởi các từ, cụm từ khác trong câu hoặc đoạn văn.
Ví dụ:
“Ta làm con chim hót,
Ta làm một cành hoa,
Ta nhập vào hòa ca
Một nốt trầm xao xuyến.” (Thanh Hải, Mùa xuân nho nhỏ)
Trong đoạn thơ trên, từ “Ta” được lặp lại ở đầu mỗi dòng thơ, nhưng giữa các lần lặp lại có những từ ngữ khác. Sự lặp lại ngắt quãng này tạo nên một âm hưởng đều đặn, nhấn mạnh liên tục lời khẳng định về khát vọng sống đẹp, cống hiến cho đời của nhà thơ.
Điệp Ngữ Nối Tiếp (Điệp Ngữ Lặp)
Điệp ngữ nối tiếp là dạng lặp lại các từ, cụm từ ngay sát nhau, liền kề nhau trong cùng một câu hoặc giữa các câu gần nhau.
Ví dụ:
“Anh đã tìm em rất lâu, rất lâu.
Thương em, thương em, thương em biết mấy.” (Phạm Tiến Duật, Trường Sơn Đông, Trường Sơn Tây)
Cụm từ “rất lâu” và “thương em” được lặp lại liên tiếp, dồn dập. Kiểu lặp này thể hiện trực tiếp, mãnh liệt và da diết cảm xúc chờ đợi, tìm kiếm, cùng với nỗi nhớ và tình yêu thương sâu đậm của nhân vật trữ tình.
Điệp Ngữ Chuyển Tiếp (Điệp Vòng)
Điệp ngữ chuyển tiếp, còn gọi là điệp vòng, là dạng lặp lại từ ngữ ở cuối câu văn hoặc câu thơ trước và được lặp lại ngay ở đầu câu văn hoặc câu thơ tiếp theo. Dạng này tạo ra một sự kết nối “vòng tròn”, làm cho lời thơ, câu văn liền mạch và ý được nhấn mạnh xuyên suốt.
Ví dụ:
“Cũng trông lại mà cùng chẳng thấy, thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu.
Ngàn dâu xanh ngắt một màu, lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai?” (Nguyễn Du, Truyện Kiều)
Ở đây, từ “thấy” ở cuối câu thơ đầu được lặp lại ở đầu câu thơ sau; cụm từ “ngàn dâu” ở cuối câu sau lại lặp lại ở đầu câu tiếp theo. Kiểu điệp vòng này tạo sự chuyển ý mượt mà, liên kết các hình ảnh và tâm trạng, đồng thời nhấn mạnh không gian mênh mông của cảnh vật (ngàn dâu) và tâm trạng chia ly, thương nhớ.
Điệp Ngữ Thường Gặp Trong Chương Trình Ngữ Văn Lớp Mấy?
Biện pháp tu từ điệp ngữ là một kiến thức nền tảng và quan trọng trong chương trình Ngữ văn phổ thông. Theo Chương trình Giáo dục phổ thông môn Ngữ văn hiện hành, cụ thể là Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo, học sinh cấp Trung học Cơ sở được yêu cầu nhận biết và hiểu tác dụng của các biện pháp tu từ thông dụng.
Trong đó, điệp ngữ là một trong những biện pháp tu từ được đưa vào giảng dạy. Học sinh thường bắt đầu được học và nhận biết điệp ngữ một cách rõ ràng hơn, cùng với các tác dụng và phân loại cơ bản của nó, trong chương trình Ngữ văn lớp 8 và lớp 9. Nắm vững kiến thức về điệp ngữ giúp các em phân tích văn bản tốt hơn và vận dụng hiệu quả vào bài viết của mình.
Sự lặp lại liên tục như điệp ngữ nối tiếp hoặc điệp vòng giúp tăng cường hiệu quả biểu đạt, tương tự như cách tác dụng của biện pháp tu từ nói quá khuếch đại cảm xúc, giúp người đọc cảm nhận rõ rệt hơn ý đồ của tác giả.
Kết Luận
Tóm lại, điệp ngữ là một biện pháp tu từ đơn giản về hình thức nhưng vô cùng hiệu quả về mặt biểu đạt trong tiếng Việt. Bằng cách lặp lại có chủ đích các yếu tố ngôn ngữ, điệp ngữ không chỉ giúp nhấn mạnh ý, tạo nhịp điệu, mà còn là phương tiện đắc lực để biểu đạt sâu sắc cảm xúc của người viết, người nói. Hiểu và vận dụng tốt điệp ngữ sẽ giúp chúng ta cảm thụ văn học tốt hơn và sử dụng ngôn ngữ thêm phần tinh tế, giàu sức gợi.
Tham khảo: Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT ban hành Chương trình giáo dục phổ thông.